Bepaalde onderwerpen zoals Zwarte Piet, klimaatverandering en vaccineren kunnen inmiddels wel onder het kopje ‘uitgemolken’ worden geplaatst. Menig nieuwslezer rolt met zijn ogen als één van de bovenstaande onderwerpen de revue passeert. We lijken niet uitgediscussieerd te raken. Aan de ene kant is dit een waardevol aspect van een democratie: de kans om kritisch te zijn en dingen bespreekbaar te maken, ook al roepen antwoorden vaak weer nieuwe vragen en pijnpunten op. Kritisch zijn wordt ons aangeleerd als tweede natuur.
Steeds vaker wordt echter zichtbaar hoe verschillende visies worden verpakt in een wederzijds moddergooien waarin de mening van de anders wordt veroordeeld op basis van een bepaalde identiteit die wij associëren met de ander. De voor- en tegenstanders in debatten rondom bijvoorbeeld Zwarte Piet en vaccineren zijn vaak elkaars tegenpolen. Deze negatieve framing gebeurt op individueel niveau maar is ook terug te zien op hoger niveau in de politiek. Dit zorgt voor situatie waarin de strijdende partijen en een gegeneraliseerd beeld creëren van de ander. Deze generalisaties hebben als doel om de ander te kijk te zetten vanwege een afwijkende mening. Vaak impliceren zulke stigma’s een gebrek aan ontwikkeling, een zekere mate van naïviteit en hypocrisie of een onderliggende toon die de ander wegzet als dom of achterhaald.
Voorbeelden van zulke stigma’s zie je in het Zwarte Piet debat wanneer de voorstanders van Zwarte Piet vaak worden gepresenteerd als hoopje wanhopige conservatieven met racistische trekjes uit de wat achtergelegen dorpjes in Groningen. De tegenstanders van Zwarte Piet worden vervolgens weer afgeschilderd als een elitair zeurclubje uit de Randstad dat alleen de kinderen hun feest wil ontnemen. Het equivalent van zulke stereotypes in het klimaatdebat is de man die het liefst 130 kilometer per uur rijdt in zijn brandstofslurpende BMW versus de linkse student die maandag op het Malieveld staat te protesteren en vrijdag het vliegtuig pakt voor een weekendje New York. In de vaccinatie discussie zie je vervolgens een door de staat-geïndoctrineerde burger die gehersenspoeld is door de GGD tegenover een religieuze extremist en iemand die gelooft dat polio niet zo gevaarlijk is. Wat al deze stereotypes gemeen hebben, is dat ze inaccuraat en ongenuanceerd zijn. Dit leidt tot ongewenste polarisatie en scheve beeldvorming in het debat. Men verwacht constructieve antwoorden en oplossingen maar hoe valt dit te realiseren als de nadruk ligt op de tegenstander wegduwen in plaats van het voeren van een open en eerlijk dialoog?
Toen ik een poosje geleden ik in de wachtkamer zat om mijn reisvaccinaties te halen voor een aanstaande reis schoot me te binnen hoe de VVD laatst iets had gepost hierover op hun sociale media kanalen. Het betreft de volgende foto:
Samen met andere partijen zoals D66 en GroenLinks is de VVD actief geweest om de noodzaak van vaccinaties te benadrukken. De VVD heeft ook op hun sociale mediakanalen aandacht geschonken aan de discussie over het wel of niet vaccineren. Op de VVD-tijdlijn zien we korte infographics, maar ook een meme van Klaas Dijkhof.
De VVD’s strategie van aandacht genereren voor een bepaald standpunt, illustreert hoe stigmatisering en stereotypering plaats vindt. Sommigen zullen zeggen: slim van de VVD om ‘mee te gaan met de tijd’ door catchy content op social media posten, niks mis mee toch? Dit is echter veel te makkelijk gezegd. Vele mensen zitten dagelijks op sociale media. Het herhaaldelijk zien van zulke berichtgeving heeft effect op hoe mensen hun mening vormen over bepaalde onderwerpen.
Ik pleit hier niet dat er in de media of in de politiek een podium wordt gegeven aan mensen die anti-wetenschappelijke ideeën verspreiden. Wel pleit ik voor een eerlijk en volwassen debat. Voorstanders van vaccins argumenteren dat de wetenschap aan hun kant staat. Een wetenschappelijk redeneren is gebaseerd op feiten. Waarom zien we dan toch termen zoals ‘spookverhalengelovers’ langskomen of spreekt de VVD over mensen die alleen maar ‘flauwekul op Facebook lezen’? Deze negatieve ondertoon getuigt niet van een wetenschappelijke aanpak. Sterker nog, het suggereert een bepaalde houding van de VVD waarin ze lijken te zeggen: wij staan boven het onnozele geklets van de ‘simpele’ anti-vaxxer. De beschrijvingen van de VVD zijn bovendien ook totaal niet van toepassing op de moderne anti-vaxxer die hoogopgeleid, belezen en zelfbewust is, aldus De Volkskrant. Daniel Salmon van het Instituut voor vaccinveiligheid aan de Johns Hopkins University bevestigt dit. De moderne anti-vaxxer is dus misschien niet eens zo afwijkend van de typische wetenschapper waar de VVD zich graag op beroept. Wellicht roept dit stof tot nadenken op?
Veel stereotypes zijn makkelijk te ontmantelen zijn zoals hierboven geïllustreerd is. Het probleem blijft dat zulke stereotypes in verhitte debatten vaak gereproduceerd worden. Het idee van ‘herhaling is de beste leermeester’ gaat ook op dit vlak op. Het zou de VVD sieren om de stigmatisering van bepaalde groepen los te laten en hiermee ook een voorbeeld zijn voor de burgers in het publiek debat. Desalniettemin kiezen ze ervoor om een polariserende retoriek toe te passen. Hiermee doen de VVD zowel hun eigen standpunt als de andere partij te kort. Argumenteren doe je door de feiten eerlijk te presenteren. Feiten spreken voor zich en behoeven geen stigmatisering van de tegenstander te bevatten. Het in stand houden van stereotypes creëert ruis in het publieke debat. Stereotyperingen hebben invloed op de mediaconsument. De VVD draagt door zulke bewoordingen eraan bij dat het debat onnodig vijandig en gepolariseerd wordt. Het is cruciaal dat onze politiek een voorbeeldfunctie neemt. We moeten en mogen meer verwachten van de VVD.
Foto in header door: Reproductive Health Supplies Coalition on Unsplash
