Bolsonaro is een hele slechte verliezer
Door Joost Glas
“Er zijn drie mogelijkheden voor mijn eigen toekomst. Ik word gearresteerd. Ik ben dood. Of ik heb gewonnen.” Dit zijn de woorden van Jaïr Bolsonaro voor de presidentsverkiezingen van Brazilië. Helaas voor Jaïr heeft hij de verkiezingen nipt verloren van Lula en omdat hij dus niet heeft gewonnen zou hij dus of gearresteerd of dood moeten zijn.
Deze twee opties matchen echter ook niet met de realiteit. Bolsonaro heeft twee dagen na zijn verlies niets van zich laten horen en veel mensen waren bezorgd over wat er zou gaan gebeuren. Komt er een burgeroorlog? Een groot deel van het leger zou zich bij Bolsonaro scharen mocht er een coup worden gepleegd. Er is gelukkig geen coup gepleegd, maar daar is ook alles mee gezegd.
Verkiezingen
Eerst wat informatie over de verkiezingen zelf. De verkiezingen zijn anders dan verkiezingen in Nederland. Hier heb je een verkiezingsronde en wordt aan de hand daarvan een coalitie gevormd. Brazilië heeft eerst een verkiezingsronde waarin elke partij de leider naar voren schuift om president te worden. Als er niemand is die meer dan 50% van de stemmen haalt, dan gaan de twee partijen met de meeste stemmen door naar de tweede ronde en de persoon die in de tweede ronde de meeste stemmen behaald wordt president. The winner takes it all.
Deze keer was er in de eerste ronde geen partij met meer dan de helft van de stemmen; Bolsonaro en Lula namen het tegen elkaar op in de tweede ronde. Veel mensen kennen Bolsonaro van zijn verschrikkelijke coronabeleid. Zo heeft hij gezegd dat mensen moeten accepteren dat ze sterven aan COVID-19: “We gaan allemaal toch op een dag dood.” Hij heeft ook veel andere opvallende uitspraken gedaan, waaronder homofobe uitspraken: “Het is niet mogelijk dat ik ooit van mijn kind houd als die homo is, ik heb liever dat mijn kind sterft in een auto-ongeluk dan dat hij met een andere jongen thuiskomt.”
Maar veel mensen (waaronder ikzelf) hadden nog nooit van Lula gehoord. Lula was president van Brazilië van 2003 tot 2010. In 2018 werd hij veroordeeld tot 18 jaar celstraf wegens een groot corruptieschandaal. Lula kwam in 2019 na 19 maanden cel weer vrij, omdat de rechter tot de conclusie kwam dat de rechtbank die Lula heeft veroordeeld niet bevoegd was om hierover te oordelen. Hij was hierdoor dus vrij en in juni 2022 werd bekend dat hij zelfs voor president verkiesbaar kon worden gesteld.
Dit betekende in feite dat de Brazilianen konden kiezen tussen een corrupte ex-vakbondsleider en een extreemrechtse homofoob; Lula kreeg 60 miljoen stemmen gekregen en Bolsonaro 58 miljoen stemmen. Een nipte overwinning voor Lula dus.
Speech
Tot twee dagen na de overwinning van Lula was het stil rond Bolsonaro. Zijn achterban besloot uit protest snelwegen te blokkeren en wachtte op de reactie van Bolsonaro.
Die kwam op dinsdag 1 november. Hij legde zich in deze speech impliciet neer bij de verkiezingsnederlaag, maar deed hierin wel een aantal opvallende opmerkingen.
In de speech van twee minuten begon hij met het bedanken van de mensen die op hem gestemd hebben. Hij heeft niet expliciet toegegeven dat hij verloren heeft en dat hij Lula erkent als president. Hij keurde het gedrag van zijn achterban ook niet af: “De protesten die nu bezig zijn, zijn het resultaat van verontwaardiging en een gevoel van onrechtvaardigheid over de manier
waarop de verkiezingen zijn verlopen.” Hij zei wel dat demonstranten geen eigendommen moeten vernielen of het recht om te komen en te gaan te belemmeren, maar dit was niet een directe oproep om te stoppen met het blokkeren van snelwegen.
Wel zei hij dat hij zich aan de grondwet houdt. Zijn stafchef heeft in een toespraak daarna toegeven dat hij opdracht heeft gekregen om de macht op een normale manier over te dragen. De rel lijkt hierdoor beëindigt…
Toch?
Dat zou je inderdaad denken, maar het gaat de komende tijd verre van rustig zijn in Brazilië.
Zo wil het Braziliaanse Openbaar Ministerie Bolsonaro vervolgen wegens aanstichting van de blokkades en nalatigheid; de verslagen president zou niets hebben gedaan om de blokkades te beëindigen.
Ook is Brazilië enorm gepolariseerd, omdat Bolsonaro qua standpunten streng conservatief is, hij moet niks weten van de “genderideologie” en deed de pandemie af als “een beetje griep”. Verder heeft Bolsonaro de federale bescherming van het Amazonewoud systematisch ontmanteld, waardoor hij brede steun geniet onder boeren die nog meer akkers willen bouwen in het regenwoud, maar hij is hierdoor minder populair bij mensen die het regenwoud willen beschermen. Bolsonaro had dit jaar corruptie- en misdaadbestrijding, het bedrijfsleven en traditionele familiewaarden hoog op de politieke agenda staan, net als in 2018. Hij genoot daardoor van grote steun bij de katholieke gemeenschap in Brazilië.
Lula wordt dan weer gezien als een van de meest progressieve presidenten die Brazilië ooit heeft gehad en weer gaat hebben. De voormalig vakbondsleider wil de sociale uitgaven verhogen, zodat de honger die nu heerst onder 33 miljoen Brazilianen verdwijnt. Hij wil ook het Amazoneregenwoud en minderheden beter beschermen. Hij heeft het weinig over de manier hoe die dat wil gaan doen en hij vraagt dus het vertrouwen van de Brazilianen zonder concrete plannen te hebben. Het is een wonder dat dit gelukt is gezien hij verantwoordelijk wordt gehouden voor het grootste corruptieschandaal van de afgelopen paar decennia.
Deze polarisatie is een aantal keren tot een kookpunt gekomen. Zo zijn er al een aantal incidenten geweest waarin Bolsonaro-aanhangers Lula-aanhangers elkaar te lijf zijn gegaan met dodelijke slachtoffers tot gevolg. De vraag is of dit nu na de verkiezingen gaat stoppen.
Tropische Trump
Veel journalisten vergelijken Bolsonaro met Trump. Er zijn inderdaad ook een aantal vergelijkingen die gemaakt kunnen worden. Zo is Bolsonaro net als Trump politiek incorrect, vrij grof en een populist. Ook staan ze beiden erg kritisch tegenover internationale instellingen en afspraken, zoals de VN en het klimaatakkoord van Parijs. Trump was al uit dat klimaatakkoord gestapt en Bolsonaro dreigde te volgen, maar draaide later bij. Bolsonaro geeft, net als Trump, felle kritiek op China en is ook pro-Israël. Het is ook niet onbekend dat beide een verschrikkelijk coronabeleid hebben gevoerd. En om de vergelijking nóg passender te maken, trokken ze ook beide de verkiezingen in twijfel, nog voordat die gehouden zijn. Dat is geen politiek standpunt, maar dat is het ondermijnen van de democratie en de democratische rechtsstaat.
Toch zijn er ook zeker verschillen tussen de twee rechtse populisten. Ondanks de overeenkomsten hebben ze allebei een heel ander electoraat. Trump moest het vooral hebben van laagopgeleide witte Amerikanen, terwijl Bolsonaro het meer moet hebben van de rijkste en meest ontwikkelde Brazilianen. Bolsonaro wordt geleidt door diepgewortelde ideologische en religieuze overtuigingen, Trump daarentegen is pragmatisch en onvoorspelbaar. Ook qua economisch beleid zitten de twee niet op één lijn. Trump werd gekozen vanwege zijn protectionistische agenda, terwijl Bolsonaro een (ultra)liberale agenda heeft doorgevoerd.
De dagen na de verkiezing was de vraag of er nog een overeenkomst of een verschil tussen de twee bijkomt. Gaat Bolsonaro ook een coup plegen net als Trump? Na de speech van Bolsonaro kan je er wel vanuit gaan dat dat niet gaat gebeuren. Maar dat neemt niet weg dat het land wel gigantisch gepolariseerd is. Het is interessant om de komende tijd te kijken hoe Lula dit op gaat lossen.
Image by: Messala Ciulla in Pexels