Oekraïne is het conflict, de valse beloften en de corruptie beu

Aankomende zondag gaan de Oekraïeners naar de stembus. Deze presidentsverkiezingen zijn intens geweest, presidentieel moddergooien, cyberaanvallen van buitenlandse mogendheden, en een aantal oude politieke aannames en gegevens die niet langer waar blijken. De meerderheid van de Oekraïeners zien de Russen niet langer als broedervolkg, en geloven dat hun land en Rusland in oorlog zijn. Voor een buitenstaander lijken deze verkiezingen dus van levensbelang, maar de verwachting is dat deze verkiezingen de laagste opkomst in de Oekraïense geschiedenis bewerkstelligen.

De annexatie van de Krim en de oorlog in Oost-Oekraïne houden het grootste land van het continent nog flink in zijn greep – 12% van bijna 35 miljoen kiezers zal niet kunnen stemmen, inclusief Oekraïense staatsburgers in de Russische Federatie. De Centrale Kiescommissie (CEC) sloot uit voorzorg stembureaus in Oekraïense vertegenwoordigingen in Moskou, Sint-Petersburg, Rostov aan de Don, Jekaterinenburg en Novosibirsk, en verplaatste deze naar de Oekraïense ambassades in Georgië, Kazachstan en Finland.

In 2010 was het de strategie van voormalig president Viktor Janoekovitsj – die in 2014 afgezet werd na de Maidanprotesten – om zich te focussen op kiezers in Oost- en Zuid-Oekraïne. Volgens Paul D’Anieri, professor openbaar beleid en politicologie aan de Universiteit van Californië en bekend vanwege zijn kennis over Oekraïne, stelde dat het nu nog onmogelijk eenzelfde strategie aan te houden. Omdat de Krim, en de oblasten Donetsk en Luhansk altijd in groten getale (met méér dan 70% en niet zelden zelfs met méér dan 90%) voor de Partij van de Regio’s stemden, zijn die praktisch goed voor alle niet stemmers, hetgeen een paar miljoen stemmen wegtrekt bij pro-Russische partijen.

In een veld van in totaal 39 kandidaten, zijn er drie serieuze kanshebbers om president van Oekraïne te worden – dat zijn huidig president Petro Porosjenko, acteur en komiek
Volodymyr Zelenski en voormalig minister-president
Joelia Tymosjenko . Alledrie voeren campagne op een pro-Europees en pro-NAVO programma.

Hoewel EMPR zijn potentiële kandidatuur aanvankelijk afdeed als een grap, is Volodymyr Zelenski inmiddels de duidelijke koploper, hij peilt consequent 10 procentpunten hoger dan zijn concurrenten – daarmee is hij vrijwel zeker van de tweede ronde. Het lijkt erop dat de man die in de televisie serie Sloega narodoe (Dienaar van het Volk) de president van Oekraïne speelt, nu ook écht kans om president te worden. Nadat hij zijn kandidatuur op Nieuwjaarsavond op live televisie , werd duidelijk dat Zelenski, die zich hard maakt voor vernieuwing, corruptiebestrijding en directe democratie, NAVO- en EU-lidmaatschap aan het volk wil voorleggen door middel van een referendum. Als iemand die van huis uit Russisch spreekt hebben opmerkingen over het gebruik van de Oekraïense taal hem tot het middelpunt van de aandacht gemaakt. Zelenski wordt gezien als de meest pro-Rusissche kandidataat van de kopgroep en wordt vaak gekenmerkt als een populist. Zijn kandidaatschap heeft sommigen ertoe geleid dat zij zich ernstig zorgen maken over de plaats van Oekraïne op het wereldtoneel. Taras Kuzio – die in 2010 de Rusissche bezetting en annexatie van de Krim voorspelde – heeft zijn zorgen geuit, volgens hem ligt de kern van Oekraïne’s probleem met Rusland in het feit dat de meeste Russen Oekraïne zien als ‘een kunstmatige en mislukte staat en dat Oekraïeners een onderdeel zijn van het ”Rusissche volk.” Hij voegt daar aan toe dat ‘Rusland het Oekraïense bestaansrecht niet respecteerd.’ Oekraïne wordt gezien als ‘fake news, een grap,’ een komiek verkiezen als president zou dat voor Moskou, aldus Kuzio, alleen maar versterken.

Toen Politico haar eind 2018 neerzette als een van de mensen die zijn/haar stempel op Europa zou drukken in 2019, had Tymosjenko haar kandidatuur al lang en breed aangekondigd. Als kandidaat voor de Vaderlandpartij (Batkivsjtsjyna) wordt ze neergezet als een shape-shifter, onvoorspelbaar en inconsistent, een extreemrechts Oekraïense nationaliste en marionet van het Kremlin. Hoewel haar kenmerkende vlecht die ze jarenlang droeg internationaal de meeste media-aandacht opeist, kan Tymosjenko – die twee en een half jaar in gevangenschap doorbracht vanwege politieke redenen – geschiedenis schrijven als de eerste vrouwelijke president van Oekraïne, en het lot van het land voor decennia bepalen. Ze heeft een duidelijk plan voor Oekraïne, een nieuwe grondwet, betere infrastructuur, en alle Oekraïeners voorzien in hun basisbehoeften. Haar grote plannen hebben haar echter niet majestueus naar voorgeschoven als leider van het peleton. Als voormalig minister-president van Oekraïne doet Tymosjenko een derde poging president te worden, maar blijft momenteel rond de 18% van de stemmen hangen, net zoals president Porosjenko met wie ze vecht voor een plaats in de tweede ronde.

”Oekraïne wordt gezien als ‘fake news, een grap,’ een komiek verkiezen als president zou dat voor Moskou alleen maar versterken.”

En dan, de huidige ambtsbekleder, hij heeft een lange weg afgelegd. Een jaar geleden hing Petro Porosjenko rond de 6 à 7% in de peilingen, maar sinds hij zijn kanditatuur op 29 januari van dit officieel aankondigde heeft hij aanzienlijk meer steun vergaard, ook hij blijft nu net onder de 20% van de stemmen hangen – net als Joelia Tymosjenko tegen wie hij het opneemt voor een plek in de finale van de presidentiële race. Tymosjenko heeft hem herhaaldelijk aangevallen omdat hij de beloften die hij bij de presidentsverkiezingen van 2014 zou hebben gemaakt niet is nagekomen. Dat is voor het huidige Oekraïense staatshoof – wiens website, van de grote kanshebbers, de enige is die in het Russisch beschikbaar is – de meest gehoorde kritiek. Naar verluidt wordt Porosjenko stilzwijgend gesteund door de Verenigde Staten, hetgeen verrassing zou zijn omdat hij de kandidaat is die Oekraïne op het goede pad kan houden, en waarschijnlijk de meeste stabiele keuze zou zijn. De vraag is echter, geven de Oekraïeners de voorkeur aan stabiliteit en continuïteit, of hoop en welvaart.

Niet geheel onverwacht, daar Oekraïne nog altijd een postcommunistische Oosteuropese democratie is, zijn de presidentsverkiezingen niet helemaal vlekkeloos verlopen. Tymosjenko heeft Porosjenko ervan beschuldigd een oppositielid met dezelfde initialen en achternaam te financiering, om zo haar kiezers te verwarren. Porosjenko heeft alle beschuldigingen vanzelfsprekend ontkend. Ook was er het niews dat de CEC het aantal stembiljetten voor de tweede ronde had gewijzigd door bijna 300.000 alsnog te bestemmen voor de eerste ronde. Toen de Commissie de keuze niet goed onderbouwd kon uitleggen, riep het vragen op van kiezers die bang waren dat de verkiezingen gesaboteerd zou worden ten gunste van Porosjenko. Diezelfde Commissie zag in eerdere maanden een aanzienlijke toename van hackpogingen en cyberaanvallen, vaak gericht op de website van de CEC, maar ook op ministeries en andere overheidsdiensten. Onder die overheidsdiensten het ministerie van Binnenlandse Zaken dat een onderzoek had ingelast naar Porosjenko die kiezers zou betalen hun stem op hem uit te brengen, tegelijkertijd kondigde de Oekraïense Veiligheidsdiensten een onderzoek naar Tymosjenko’s campagne-activiteiten aan. Daarnaast zijn twee nieuwsorganisaties, NewsOne en 112, beschuldigd van het uitzenden van Russische propaganda waardoor het zou lijken dat Oekraïne alleen staat en Rusland nodig heeft om te overleven, het land werd neergezet als een verarmde natie, ook zou Oekraïne simpelweg een fascistische staat genoemd zijn.

Het laat weinig aan de verbeelding over, de illusie dat deze verkiezingen soepel zouden verlopen. Welke keuze Oekraïne ook zal maken, het Oekraïnse volk is het beu. Ze zijn het conflict beu. Ze zijn de valse beloften beu. Ze zijn de corruptie beu. Ze zijn de politiek beu.

De eerste ronde van de Oekraïense presidentsverkiezingen vinden plaats op 31 maart, in het geval dat geen van de kandidaten onmiddelijk de meerderheid van de stemmen krijgt – wat zeer waarschijnlijk is – vindt de tweede ronde plaats op 21 april.