Deze week stonden er, niet voor de eerste keer, een paar honderd demonstranten voor het parlementsgebouw van Malta, het zonnige eilandstaatje dat er altijd goed in slaagde niet in het nieuws te komen. Dit veranderde twee jaar geleden bij de moord op Daphne Caruana Galizia, een Maltese journaliste die onderzoek deed naar Maltese kopstukken in een wereldwijd netwerk van belastingontduiking: de Panama papers. Het onderzoek naar haar dood is de afgelopen twee weken in een andere dynamiek verzeild geraakt en heeft de zaak wederom wereldwijd op de kaart gezet. Een overzicht van het onderzoek en de betrokkenheid van de Maltese politieke elite.
De moord op Galizia in oktober 2017 was kil en professioneel. Het aantal geruchten dat er twee jaar na de moord nog rondgaan over mogelijke daders bewijst die professionaliteit wederom. De aanslag werd gepleegd met een autobom op geringe afstand van haar huis. Galizia was een populaire journaliste, haar publicaties bereikten regelmatig zo’n 400.000 lezers. Dat haar dood niet helemaal uit de lucht kwam vallen, geeft de zaak een nog tragischer aspect; ze stond bekend als de ‘meest gehate journaliste van Malta’. De vele onthullende en schokkende publicaties op haar online blog, uiteenlopend van stukken over corrupte politici tot het aankaarten van witwaspraktijken, hadden haar deze titel opgeleverd. Ze zocht het randje vaak op in haar publicaties, die fel en soms spottend van aard waren. Al eerder ondervond ze daar de consequenties van, toen in 1996 haar deur werd opgeblazen en de keel van haar hond werd doorgesneden. Kortom, een controversieel maar ook geliefd publicist.
Na haar dood begon een groot, maar vooral moeizaam onderzoek naar de daders van de moordaanslag. Die moeizaamheid zou wel eens te maken gehad kunnen hebben met de huidige machthebbers op Malta. Twee partijen maken de dienst uit in de Maltese politiek, de centrumrechtse Nationale Partij en de centrumlinkse Labour partij van de zittende, maar binnenkort aftredende, premier Joseph Muscat. Een aantal publicaties van Galizia draaiden om Muscat. In 2013 werd ze midden in de nacht opgepakt na het publiceren van sarcastische cartoons met Muscat in de hoofdrol en in 2017 zorgde ze met haar onthullingen over de relaties tussen Muscat en financieel dienstverlener Mossack Fonseca, de spil in het onderzoek naar de Panama papers, zelfs voor vervroegde verkiezingen, die Muscat wederom won. Het feit dat verschillende Maltese politici in het Panama papers onderzoek naar boven kwamen, ook twee ministers werden genoemd, bevestigde het beeld van Malta als belastingparadijs. Geliefd was ze dus zeker niet bij de minister-president en de politieke top, maar toch beloofde Muscat dat de daders gepakt zouden worden.
De afgelopen twee jaar sleepte het onderzoek zich langzaam voort, zonder echte resultaten. In de week van de aanslag werden weliswaar drie mannen opgepakt, maar tot een rechtszaak is het nog niet gekomen. Naar de identiteit van de opdrachtgever was het lang gissen. Veel mensen vermoeden dat er ergens zand in de motor gestrooid wordt. Naarmate de tijd verstreek nam ook de internationale druk toe. Nederlands Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt deed namens de Raad van Europa onderzoek naar de rechtsgang in Malta en kwam tot ontluisterende resultaten. Zijn aantijgingen tegenover de minister-president waren niet mals. Hij zou onevenredig veel macht hebben en daarmee de rechtsgang kunnen belemmeren. Het staat allemaal in schil contrast met de reputatie die Muscat had opgebouwd aan het begin van zijn premierschap. Mooie woorden sprak hij bij zijn overwinning in 2017, toen hij opriep tot openheid van zaken. Nu is het einde van zijn politieke carrière voorbij en heerst er politieke chaos.
Dat zijn positie nu zo onder druk staat dat hij besloten heeft in januari op te stappen, komt door de langverwachte doorbraak in het onderzoek. Het net lijkt zich te sluiten en het onderzoek richtte zich de afgelopen twee weken op enkele vertrouwelingen van Muscat. Het balletje begon weer te rollen door een taxichauffeur die als tussenpersoon diende voor de mogelijke opdrachtgever. Hij gaf een bekentenis af in ruil voor strafvermindering. Op 20 november dit jaar wordt dan een vertrekklaar jacht met aan boord zakenman Yorgen Fenech binnengevallen door de Maltese marine. Het wordt vrij snel duidelijk dat de inval te maken heeft met de aanslag op Galizia. Fenech wordt opgepakt en een dag later staat zijn jacht te koop. Hij kan het geld goed gebruiken voor het in dienst nemen van een advocaat.
De zaak krijgt een extra politieke lading als vervolgens ook Fenech een bekentenis aflegt. Hij windt er geen doekjes om en wijst direct naar Keith Schembri, de kabinetschef van Muscat. Schembri zou Fenech hebben geholpen bij zijn mislukte vluchtpoging én bovendien de opdrachtgever zijn voor de moord op Galizia. Schembri trad direct af, net zoals de minister van Toerisme Konrad Mizzi, die vlak voor de moordaanslag ook al onderzocht werd door Galizia. Dat de achtergebleven familie van Galizia het vertrouwen in een gedegen en onafhankelijk onderzoek inmiddels verloren heeft, is een logisch gevolg van de betrokkenheid van Schembri en Mizzi. De grote vraag die overblijft na deze arrestaties, verhoren en bekentenissen: wat was de rol van Muscat?
Directe betrokkenheid bij de moord op Galizia is waarschijnlijk moeilijk te bewijzen en is een weinig logische mogelijkheid. Muscat is een doorgewinterd politicus, geen crimineel. Zijn optreden de afgelopen week zorgt inmiddels wel voor flink wat speculatie. Toen Fenech na zijn arrestatie vroeg om een algemeen pardon in ruil voor het verstrekken van informatie zei Muscat het zeker te overwegen. Wat voor informatie Fenech precies had en wat zijn eigen rol was in de zaak was toen, in ieder geval publiekelijk, nog niet bekend. Later trok Muscat dit aanbod weer in.
Het is een ingewikkelde zaak geworden, maar de volgende gebeurtenissen zijn niet al te moeilijk te voorzien. Muscat heeft aangekondigd in januari op te stappen, maar dat is voor de familie van Galizia nog niet genoeg. In het zoeken naar gerechtigheid voor Galizia moet tenminste nog één obstakel worden genomen. De rol van Muscat zal moeten worden onderzocht. Een rechtsgang waarin de minister-president invloed kan uitoefenen op de uitkomst is al bedenkelijk. Dat hij deze invloed mogelijk gebruikt heeft om het proces van vertrouwelingen te beïnvloeden is uitermate schimmig. Hij zou zijn land een goede dienst bewijzen als hij duidelijkheid geeft over zijn invloed in deze moordzaak.
Foto in header door: Andrej Klizan
