Dagobert Duck bestaat. In meervoud. Dat weet ik, want ik zie een paar van hen hier vanavond. De trotse bezitters van honderden miljoenen eigen vermogen, opgebracht door belastingbetalers, dat niet ten goede komt van studenten en docenten. Ik vraag u: haal het geld van de plank! Stop het in het onderwijs. En ik vraag de studenten in de zaal: doe met ons mee! Richt jullie hooivorken en fakkels niet alleen op Den Haag. Richt ze óók op Duckstad!
Een uitspraak van Rob Jetten, fractievoorzitter en voorlopig de leider van D66, tegenover een zaal met studenten en universiteitsbestuurders, nog niet zo lang geleden. Studenten, kom in verzet tegen de bestuurders, tegen jullie eigen universiteiten, zij hebben het geld en zij moeten de investeringen doen die wij jullie beloofd hebben, betoogt hij. Het past in het beleid dat D66 de afgelopen jaren heeft gevoerd betreffende het universitair onderwijs. Zijn het inderdaad de universiteiten en besturen of schuift hij zijn verantwoordelijkheden als leider van ‘dé onderwijspartij van Nederland’ en belangrijke pion in de coalitie wat makkelijk van zich af? Een analyse van de ideologische zwerftocht van D66.
Twee belangrijke aspecten van de veranderde houding van D66 tegenover het hoger onderwijs zijn enerzijds het in 2015 ingevoerde leenstelsel en anderzijds de toetreding van D66 tot kabinet Rutte III, in 2017. Het leenstelsel was de opvolger van de Basisbeurs, een vast maandelijks bedrag dat niet afhankelijk was van het inkomen van je ouders of je eigen inkomen en na het behalen van een diploma werd omgezet in een gift. Het oude systeem zorgde ervoor dat een groep studenten het studeren over een vrij lange periode uitsmeerden; de overheid verzorgde een vast inkomen en de enige voorwaarde was het behalen van een diploma binnen 10 jaar. De maatschappelijke aversie tegenover deze ‘langstudeerders’ en de roep om een herziening van het stelsel was dan ook begrijpelijk. Het leenstelsel was hier het resultaat van en kwam tot stand door een samenwerking tussen de VVD, PvdA, GroenLinks en D66.
Voor het in zee gaan met deze fundamentele verandering van de studiefinanciering kwamen de twee linkse partijen met een ideologische verklaring: de ‘gewone Nederlander’ zou niet langer hoeven te betalen voor de opleiding van een selecte groep hoger opgeleiden. Dat dat met belastingbetaling op de lange termijn vereffend wordt is een ander punt (dat even niet zo fijn uitkwam). Voor D66 en toenmalig leider Alexander Pechtold was er nog een andere motivering om akkoord te gaan: het geld dat vrij zou komen bij het nieuwe stelsel zou in het onderwijs geïnvesteerd kunnen worden. Pechtold blij, achterban blij.
De investeringen bleven echter grotendeels achter bij de beloftes. In de eerste drie jaar van het nieuwe systeem kwamen er geen extra investeringen in de kwaliteit van het hoger onderwijs. De investeringen die in die tijd werden gedaan kwamen uit de spaarpotjes van de universiteiten zelf. In 2018 werd er zelfs een relatief klein bedrag van 19,5 miljoen bezuinigd. De Dagobert Ducks waar Jetten het over heeft zitten niet voor niets zo op hun geld; de overheid blijkt een onbetrouwbare partner. Logischerwijs komt er op de langere termijn meer geld vrij als er leningen worden terugbetaald, maar daar heeft de huidige generatie studenten vrij weinig aan.
Al helemaal omdat bij het invoeren van het leenstelsel de afgelopen jaren ook onvoorziene gevolgen om de hoek komen kijken. Waar bij de ene student het lenen, en dan vooral een onzeker toekomstperspectief met hoge schulden, zorgt voor stress, zorgt het bij een andere groep studenten voor een misplaatst idee van wat geld lenen en uitgeven (maximaal lenen is maximaal leven) inhoudt. Een riskante ontwikkeling gezien het huidige toekomstperspectief waarin jongeren het überhaupt al lastig genoeg krijgen.
Over de andere gevolgen van het leenstelsel en het achterblijven van de investeringen is al veel gezegd en geschreven en de kans dat het huidige systeem in een volgende regering sneuvelt lijkt erg groot; er is een weide consensus dat het in deze vorm niet (meer) werkt. GroenLinks en de PvdA hebben hun steun er inmiddels publiekelijk vanaf getrokken, maar hebben tot nu toe weinig haalbare voorstellen gedaan voor zowel een nieuw systeem als een oplossing voor de restanten van het huidige systeem. Alhoewel dat stinkt naar politiek opportunisme, getuigt het ook van voortschrijdend inzicht. Daarmee blijven er van de initiatiefnemers van het leenstelsel nog twee partijen over: de VVD en D66. De VVD blijft voorlopig nog wel achter het leenstelsel staan. Tot nu toe volgt D66 opvallend genoeg ook deze lijn.
Het is de partij niet aan te rekenen dat ze toentertijd heeft ingestemd met het tot stand komen van het huidige stelsel. Het oude stelsel had gebreken en de verwachte investeringen waren een aansprekend vooruitzicht. Dat D66 als een van de enige nu nog vasthoudt is echter opmerkelijk, vooral als je in acht neemt dat de partij voor het eerst sinds de 2006 weer in een kabinet zit en zelfs de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap (OCW) mocht leveren voor dit kabinet. Waarom houden Jetten en zijn partijgenoten vast aan een systeem waartegen zoveel maatschappelijke en politieke weerstand is ontstaan?
Toen D66 in 2017 besloot om samen met de VVD, het CDA en de CU toe te treden tot kabinet Rutte III wist men dat er wat ingeleverd moest worden op het partijprogramma. Als relatief kleinere partij (19 zetels) in de coalitie konden niet alle speerpunten van de partij evenveel aandacht krijgen. Er werden een aantal overwinningen behaalt, zoals extra investeringen in cultuur, een halvering van het collegegeld in het eerste jaar en, alhoewel niet in het regeerakkoord, een verruiming van het kinderpardon eerder dit jaar. Dat Jetten nu wellicht vast wil houden aan het regeerakkoord en de afspraken die daarin gemaakt zijn, valt wel wat voor te zeggen.
Het een hoeft het ander echter niet uit te sluiten. Jetten kan daarin het voorbeeld nemen aan zijn collega van de ChristenUnie, Gert-Jan Segers. Samen met invloedrijk televisiemaker Tim Hofman startte hij dit jaar coalitie Y, een samenwerking van o.a. politieke jongerenorganisaties, partijen en studenten, om de toekomstige en huidige problemen van generatie Y, iedereen geboren tussen 1981 en 1999, aan de kaak te stellen. Segers heeft zich uitgesproken tegen het leenstelsel én is daarbij ook eerlijk geweest; op dit moment kan hij simpelweg niet om het regeerakkoord heen.
Voortschrijdend inzicht en duidelijkheid is wat andere politieke partijen studenten op dit moment te bieden hebben. Van D66 krijgen we wat nodeloze toekomstvisies (Jullie hebben mijn woord dat ik zie dat er meer nodig is. Dat ik er alles aan doe om meer mogelijk te maken. Dat de volgende landelijke verkiezingen voor D66 net als de vorige over meer en beter onderwijs gaan als motor van vooruitgang en gelijke kansen. – Jetten tegenover dezelfde zaal met studenten en bestuurders) en een oproep tot een revolte tegenover de bestuurders.
De partij lijkt ideologisch verdwaald te zijn. Hoewel ooit opgericht voor democratische vernieuwing, moest een D66-minister vorig jaar het afschaffen van het raadgevend referendum verdedigen. Een campagne voor de provinciale staten die vooral gevoerd werd tegen een ideologische tegenstanders, het Forum voor Democratie van Thierry Baudet, met een polariserende krantenadvertentie (afbeelding) om het verschil tussen ‘goed’ en ‘fout’ nog is aan te duiden. Een groot lerarentekort op zo’n beetje alle basisscholen in Nederland, maar geen invloedrijke D66’er die er deze Prinsjesdag aan dacht om daar eens wat extra geld voor te vragen. Het eerdergenoemde ministerie van OCW onder leiding van D66’er Ingrid van Engelshoven dat in het nieuws komt met een oproep tot genderneutraal speelgoed. Het weifelende optreden rond het leenstelsel past hierin. Na iets meer dan twee jaar Rutte III moeten Jetten en zijn partijgenoten de balans opmaken. Als de partij niet écht op wil komen voor of democratische vernieuwing of het onderwijs en de studenten, moet het zich afvragen waarom het eigenlijk tot dit kabinet is toegetreden, wat de partij dan wel kan bereiken en wat men de kiezers bij een volgende verkiezing te bieden heeft.
Foto in header door: Martine van Bemmel [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rob_Jetten.jpg
