De afgelopen eeuw is het aantal gemeenten in Nederland afgenomen van ruim 1100 naar 380. In het kader van decentralisatie van de politiek en een groter wordend takenpakket van de gemeente is er behoefte aan een grotere en efficiĆ«ntere lokale overheid, waardoor veel gemeenten fuseren. Tegen gemeentelijke fusies en herindelingen is regelmatig fors verzet vanuit burgers. In dit artikel wordt uitgezocht waarom burgers in verzet komen tegen herindelingen en hoe deze ontevredenheid in de toekomst kan worden voorkomen, maar eerst zal dit artikel inzicht verschaffen over de vermeende noodzaak van herindelingen.ļ»æ
De gemeente heeft er de afgelopen eeuw veel taken bijgekregen, met als meest recente voorbeeld de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) in 2015. Een logische gevolgtrekking van een toenemend takenpakket is schaalvergroting, wat bereikt kan worden door fusie van gemeenten. Op basis hiervan is het dus goed te begrijpen waarom er vaak tot fusie overgegaan wordt.
Herindeling? Nou, liever niet.
Desondanks is er in vaak protest tegen het samengaan van gemeenten. Uit een lijst met gemeentelijke referenda blijkt dat er in een groot aantal gevallen waarbij er een referendum over een herindelingskwestie gehouden werd, sprake was van een nee-stem vanuit de bevolking, regelmatig met grote meerderheid. Wat opvalt uit de lijst met referenda is dat er vooral in kleinere gemeenten, die bij grotere gemeenten worden gevoegd, sprake is van veel protest tegen een aanstaande fusie. Bovendien blijkt dat de uitslag van dergelijke referenda vaak genegeerd wordt, waardoor een gemeente ondanks een tegenstem van de bevolking toch fuseert. Dit is schadelijk voor het vertrouwen van de burger in de politiek en kan ervoor zorgen dat de ontevredenheid van burgers alleen maar toeneemt.
Maar waarom zijn burgers precies tegen fusie van hun gemeente? Een belangrijk argument tegen fusie wordt aangehaald in een lijvig rapport uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van de overheid. Dit rapport stelt dat een fusie de afstand tot de burger kan vergroten, bijvoorbeeld door opstartproblemen van de nieuwe fusiegemeente, een vermindering van het aantal gemeentelijke servicepunten of een afgenomen vertrouwen (en toegenomen ontevredenheid) van de burger door een gebrek aan inspraak bij de herindeling. Burgers zelf geven vaak aan dat er bij fusies vaak enkel rekening gehouden wordt met efficiƫntie, en niet met de gemeenschapszin.
Ten tweede wordt in sommige gevallen de kosten van de fusie, via toegenomen gemeentebelastingen, doorberekend aan de bevolking. Een ander rapport stelt namelijk dat voor kleine gemeenten de financiƫle lasten na fusie over het algemeen afnemen, maar dat de gemiddelde lasten voor grotere gemeenten vaak toenemen door een fusie. Dit wordt in belastingen doorberekend aan de burger. Ten slotte is het, volgens het eerste rapport, ook mogelijk dat identiteit en het gevoel dat een fusie niet nodig is een rol spelen bij de ontevredenheid van burgers over een herindeling.
Voordelen herindeling en conclusie
Tegenover de tegenargumenten staat dat herindelingen de gemeentelijke organisatie professioneler, kwalitatief beter en minder kwetsbaar kunnen maken. Verder is een grotere gemeente ook beter in staat om haar nieuwe taken goed uit te voeren.
Zoals beschreven bestaat er dus veel protest vanuit de bevolking tegen herindelingen. De vraag is hoe gemeenten ervoor kunnen zorgen dat burgers tevreden gehouden worden?
Ten eerste zou de overheid natuurlijk kunnen zorgen dat fusies niet nodig zijn door het takenpakket van de gemeente te verkleinen. Ten tweede kunnen de conclusies van de eerder genoemde rapporten meegenomen worden bij fusies van gemeenten; zorg voor meer bottom-up besluitvorming, garandeer dat de afstand met de burger niet te groot wordt en zorg voor een nieuwe, gedeelde identiteit waar iedereen zich in kan vinden. Hoewel dit natuurlijk geen garantie voor succes is, zou dit al veel boosheid kunnen voorkomen.
Bronnen:
ā¢ Herindelingen gewogen ā Oktober 2008 ā Rijksuniversiteit Groningen https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2008/07/17/herindelingen-gewogen/herindelingen-gewogen-oktober-2008.pdf
ā¢ Burgermacht bij grenscorrecties van gemeenten ā Januari 2018 ā Public SPACE
https://www.publicspace.nl/wp-content/uploads/Burgermacht-bij-grenscorrecties-van-gemeenten-.pdf
ā¢ Lijst van gemeentelijke referenda ā Januari 2017 ā Meer Democratie
https://www.meerdemocratie.nl/sites/default/files/gemeentelijke-referenda-lijst.pdf
ā¢ De overheid negeert referenda en fuseert gemeenten toch ā november 2017 ā Elsevier
https://www.elsevierweekblad.nl/opinie/achtergrond/2017/11/overheid-negeert-referenda-en-fuseert-gemeenten-toch-563533/
ā¢ In Nederland verdwenen sinds 1900 zes gemeenten per jaar ā 22 november 2017 – NOS
https://nos.nl/artikel/2204060-in-nederland-verdwenen-sinds-1900-zes-gemeenten-per-jaar.html
ā¢ Bruggen slaan, regeerakkoord 2012 ā 29 oktober 2012 ā Rijksoverheid
https://www.parlement.com/9291000/d/regeerakkoord2012.pdf
