In hoeverre zijn denktanks waardevol en wat is precies een denktank?
Door Olivier Kik
Nederland kent veel denktanks die zich met allerlei verschillende onderwerpen bezighouden. Dit kan gaan van mensenrechten en handel naar vrede en veiligheid. Ook zie je steeds meer betrokkenen van denktanks aan tafel verschijnen bij grote talkshows, of stukken schrijven voor kranten. Maar in hoeverre zijn denktanks waardevol en wat is dan precies een denktank?
Wat zijn denktanks?
Een denktank is een onafhankelijk onderzoekscentrum waar wetenschappers en adviseurs onderzoek doen en advies geven over bepaalde onderwerpen waar de denktank in kwestie zich mee bezighoudt.
Er vallen drie soorten denktanks te onderscheiden: Academische denktanks, contractonderzoek denktanks en beleidsbeïnvloeding denktanks. Academische denktanks hebben een sterke focus op wetenschappelijk onderzoek en het verspreiden hiervan. Contractonderzoek denktanks verrichten onderzoek op contractbasis en zijn te vergelijken met consultancybureaus. Beleidsbeïnvloeding denktanks zijn vaak gebonden aan politieke partijen die zo hun eigen ideeën creëren en verspreiden.
Een voorbeeld van een hooggeprezen Nederlandse denktank is het Clingendael Institute of International Relations. Dit instituut doet veel onderzoek naar internationale betrekkingen in bepaalde gebieden en verzorgt ook opleidingen voor Nederlandse overheidswerknemers, met name van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het doel van het Clingendael instituut is bijdragen aan een veilige, duurzame en rechtvaardige wereld.
De invloed van denktanks
Er is weinig empirisch onderzoek gedaan naar de invloed van denktanks, mede doordat invloed op zichzelf moeilijk te peilen is. Wel valt te betwisten of denktanks werkelijk onafhankelijk zijn. Als we bijvoorbeeld het eerder genoemde Clingendael instituut nemen, valt er op de website te zien dat zij grof gezegd de grootste Nederlandse bedrijven als ‘corporate members’ geregistreerd hebben staan. Enkele namen als ING, Shell, Philips en ASML zijn vast geen vreemde namen.
Het ‘Corporate Membership Programme’ is alleen toegankelijk voor zogenaamde ‘top-tier’ bedrijven. Via het lidmaatschap krijgen zij analyses, advies en mensen voor strategische besluitvorming.
Kortom krijgen multinationals hun adviezen en strategieën van hetzelfde instituut, namelijk Clingendael. Hierdoor is het verleidelijk om aan te nemen dat Clingendael als denktank aanzienlijke invloed heeft op het beleid van deze enorme Nederlandse bedrijven. Ook is het zo dat beleidsmakers vaak beleidsideeën halen uit het onderzoek van denktanks. Zo maakt het Clingendael instituut rapporten en adviezen op het gebied van crisismanagement en buitenlandsbeleid. Deze worden daarna in de praktijk gebruikt.
In dit artikel is het Clingendael instituut als voorbeeld genomen, maar dit is maar één van de 58 officiële denktanks die in Nederland invloed uitoefenen op het bedrijfsleven, de politiek en de publieke agenda. Of deze denktanks geheel onafhankelijk zijn is maar de vraag. Als ze niet onafhankelijk zouden zijn, zouden grote bedrijven zelf invloed kunnen uitoefenen, hun eigen adviezen kunnen maken en kortom doen wat ze willen. Om de onafhankelijkheid van denktanks te waarborgen zou de overheid een systeem moeten creëren waarin denktanks gecontroleerd worden op invloedstromen, zoals het eerder genoemde Corporate Membership Programme van het Clingendael instituut.
