Het verspreiden van complottheorieën genereert aandacht. Neem Lange Frans: een rapper die, laten we eerlijk zijn, al geruime tijd irrelevant is. Gelukkig voor hem heeft hij een andere markt aangeboord: schimmige theorieën verkondigen over onderwerpen als 9/11 en COVID-19. Het heeft nieuwe fans opgeleverd. Een van deze fans is FVD-leider Thierry Baudet. In december van vorig jaar voerden ze samen een nummer op; een nieuwe versie van Lange Frans zijn hitje Het land van, nu creatief getiteld Het land van FVD. Ook de facto FVD kamerlid Wybren van Haga is fan. Hij schoof september aan bij de (inmiddels van YouTube verwijderde) podcast van de rapper. Ruim een uur wisselden ze samen misinformatie uit over COVID-19.
Dat (rechts)populisten en complottheoretici elkaar vinden, is niet enkel een Nederlands fenomeen. De president van Amerika, Donald Trump, heeft er ook een handje van. Zo hield hij lang vast aan het idee dat Barack Obama niet in Amerika was geboren, en daarom geen president had mogen zijn. Ook legde hij een verband tussen de vader van Republikein Ted Cruz en de moordenaar van John F. Kennedy. Beide theorieën zijn al meerdere malen ontkracht.
De link tussen populisme en complotdenken is geen toeval. Om dit te kunnen zien is het van belang de aard van populisme te doorgronden. Het boekje Wat is Populisme? van politiek filosoof Jan-Werner Müller biedt hierbij uitkomst.
Volgens Müller zijn populisten niet per se altijd anti-elitair, maar wel altijd anti-pluralistisch. Populisten zien het volk als moreel zuiver: er bestaat slechts één mening en één belang. Wijkt iemand hiervan af, dan behoort deze persoon tot de immorele elite. Vervolgens beweren populisten dat zij, en alleen zij, het volk vertegenwoordigen. Alle andere partijen zijn hiertoe niet in staat.
Hier wordt echter een denkfout gemaakt. Het volk heeft nooit één belang of één mening. Het democratische volk is per definitie verdeeld. Müller ziet populisme dan ook als fundamenteel antidemocratisch, omdat een democratie pluralisme als gegeven beschouwt. Het is onmogelijk dat alleen Thierry Baudet of alleen Donald Trump het volk vertegenwoordigt, ook al claimen ze zelf van wel.
Als populisten regeren, bestaat er niet zoiets als legitieme oppositie. Zij zijn immers de enige die het ware volk vertegenwoordigen, waarom is tegenspraak dan nog mogelijk? Anderzijds, gezien zij fungeren als de enige ware vertegenwoordigers, hoe kan het dan bestaan dat ze niet altijd aan de macht zijn? Als dit niet het geval is, dan moet dat wel vanwege illegitieme redenen, aldus de populisten.
Kort gezegd: als er iets voorvalt waar de populist het niet mee eens is, dan is dat nooit de schuld van de populist zelf. Het komt altijd door de instituties, die op een bepaalde manier illegitiem handelen. Ook al lijken deze instituties op het eerste gezicht democratisch, dan toch, en hier komt complotdenken om de hoek kijken, wordt er achter de schermen iets bekokstoofd wat ervoor zorgt dat de elite het volk kan misleiden.
Nu dit duidelijk is, is het leggen van een link tussen populisten en complotdenkers niet moeilijk. Beide geloven, als het hen uitkomt, dat achter het beleid van de regering een verborgen agenda zit. De populist (dus het volk) is het niet eens met maatregelen tegen COVID-19? Dan zullen de regels wel een gevolg van de ‘’Europese Superstaat’’ zijn, die het land stiekem totalitair wil besturen. Het opnemen van migranten? Dat zal wel de linkse elite zijn die een poging doet om het volk ‘’homeopathisch te verdunnen’’. Het zijn allebei beweringen die én populisten én complotdenkers kunnen doen.
Concluderend, Lange Frans en Thierry Baudet vinden elkaar niet enkel muzikaal. Qua wereldbeeld en denkwijze overlappen ze fundamenteel. Wellicht maakt FVD een plekje vrij voor Lange Frans op de kieslijst in 2021. Wie weet? Laten we hopen dat, op zijn minst, de liedjes leuk blijven.
Photo by Joel Muniz on Unsplash