Als politieke identiteit alles opslokt

In zijn boek Why we’re Polarized, onderzoekt Ezra Klein, hoofdredacteur van Vox.com, de toename en gevolgen van polarisatie in Amerika.

Wie een beetje Amerikaanse politiek volgt, ziet al snel dat Amerika een verdeeld land is. Er zijn weinig onderwerpen die niet gepolariseerd zijn. Demonstranten tegen racisme? Het zijn of burgers die opkomen voor hun rechten, of een stel opportunistische plunderaars. Het dragen van een mondkapje? Of maatschappelijke plicht, of teken van een totalitaire staat. Dat grote thema’s als racisme een polariserende werking hebben is niets nieuws, maar dat iets simpels als het dragen van een mondkapje zo’n verdeeldheid kan zaaien, is tekenend voor het huidige Amerika. Hoe is het zo ver gekomen?

Polarisatie was niet altijd een gegeven in de Amerikaanse politiek. Sterker nog: in de jaren ’50 van de vorige eeuw deden politicologen een oproep tot meer polarisatie. Er was geen duidelijke ideologische scheidslijn tussen de twee partijen – de Republikeinen en de Democraten. Het gevaar dreigde dat de kiezer geen goede keuze tussen de twee partijen kon maken. Vergelijk dat eens met nu; uit onderzoek blijkt dat Amerikaanse burgers tijdens de verkiezingen van 2016, vooral op een partij hebben gestemd uit afgunst voor de ander en niet omdat ze achter hun eigen partij staan.

Dit is wat Ezra Klein negative partisanship noemt. In zijn boek Why we’re Polarized haalt hij een indrukwekkend aantal studies aan uit de politicologie, psychologie en demografie die laten zien dat de regels en gebruiken in Amerika zich door de jaren heen zo hebben ontwikkeld, dat polarisatie niet minder dan een logisch gevolg is.

De partijen zijn in tegenstelling tot vroeger strikt gesorteerd. En niet alleen op basis van ideologie. Klein laat zien dat er een duidelijke scheidslijn is ontstaan tussen ras, geloof en geografie. Dit betekent dat kiezers van een partij steeds meer op elkaar zijn gaan lijken; wat het nu inhoudt om Republikein of Democraat te zijn, betekent veel meer dan alleen op welke partij je stemt. Politieke identiteit is andere identiteiten van de Amerikaan gaan opslokken. Zo ben je als Republikein waarschijnlijk wit, protestant en woon je in een ruraal gebied in een staat als Texas. Klein ziet deze sortering als de ontwikkeling van politieke identiteit tot een ‘mega-identiteit’. En dat is belangrijkste kracht achter de toename van polarisatie in Amerika.

Groepsdieren

Klein laat met tal van psychologisch onderzoek zien dat we graag in het wij-denken. Mensen zijn nou eenmaal groepsdieren. Evolutionair gezien is dit logisch: in je eentje red je het niet. Iets wat het wij-denken mooi symboliseert is sport. Het feit dat clubs loyale, fanatieke supporters hebben, gebaseerd op niet veel meer dan in welke stad hun stadion staat, laat zien dat er weinig nodig is om een wij-gevoel te creëren. Maar sport toont ook het nadeel van de drang tot groepsvorming. Fans van Ajax willen nog wel eens een hekel hebben aan fans van Feyenoord. Het wij-denken wil nog wel eens een flinke afkeur creëren voor de ander, de zij.

Wanneer politiek in toenemende mate een wij-zij verhaal wordt, zoals in Amerika, begint de strijd tussen Republikeinen en Democraten steeds meer te lijken op de strijd tussen Ajax en Feyenoord. Geen wonder dat negative partisanship regeert. Dit heeft cognitieve gevolgen. Klein laat zien dat we in groepen stoppen met logisch nadenken. In plaats van dat we op basis van informatie een standpunt innemen, doen we het precies andersom. We nemen eerst een standpunt in – die van onze partij – en zoeken vervolgens informatie die dit standpunt bevestigt. Dit wordt motivated reasoning genoemd. Hoe belangrijker de partij-identiteit wordt, hoe meer we de rede loslaten. En dit is volstrekt logisch, want afwijken van de mening van je partij wordt dan een ontkenning van een groot deel van wie je bent.  

Media

Polarisatie in Amerika is overal. Niet alleen binnen de politieke partijen, maar ook binnen andere instituties. Het is niet zo dat een gepolariseerde bevolking voor gepolariseerde politieke instituties heeft gezorgd of andersom. Klein benadrukt dat er een feedback loop aanwezig is. Instituties polariseren om een gepolariseerde bevolking aan te spreken, waardoor de bevolking verder polariseert, waardoor de instituties nog verder moeten polariseren om hetzelfde publiek aan te spreken. Het een voedt de ander en andersom.

Zo is dit duidelijk gaande in de Amerikaanse media. Sinds de opkomst van kabel televisie en het internet is er een enorme toename aan keuze. In deze age-of-choice is er een oorlog om aandacht. Mediabedrijven hebben clicks nodig en willen een gemeenschap vormen om consumenten aan hen te binden. En wat werkt hiervoor het beste? Fox News en Buzzfeed begrijpen het als geen ander: polariserend nieuws, met een gedeelde vijand.

En daarbij komt dat sinds de opkomst van Twitter, Facebook en Instagram, mediadistributie vooral via shares gaat. Mensen delen geen genuanceerde verhalen. Ze delen krachtige artikelen met een duidelijke mening. Dit zorgt voor intenser nieuws. Maar niet alleen dat. Sociale media zijn een vorm van zelfexpressie; je deelt wat van je identiteit met vrienden om te laten zien wie je bent. Logisch gevolg is dat nieuwsartikelen zicht steeds meer richten op het aanspreken van een deel van, bijvoorbeeld, politieke identiteit. En zo wordt nieuws intenser en extra identiteitsgericht wat polarisatie aanwakkert. Het een veroorzaak het ander en andersom.

Politiek

Wanneer een bevolking sterk gepolariseerd is, verdwijnt het midden en kiest het overgrote deel een kant. Er zijn weinig swing-voters. Gevolg is dat – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland, waar wel veel zwevende kiezers zijn – campagne voeren vooral gaat om het mobiliseren van je achterban: zorgen dat jouw kiezers daadwerkelijk gaan stemmen. Dat was de kracht van Obama. Hij wist als geen ander bevolkingsgroepen die van origine weinig naar de stembussen trekken, te overtuigen dit wel te doen. Hetzelfde gold voor Trump, het tegenovergestelde voor Clinton. Trump wees vooral op wat voor verschikking Clinton was. Dit zorgde ervoor dat veel Amerikaanse kiezers niet zozeer fan waren van Trump, maar vooral het alternatief verachtten. Zoals Klein het verwoordt: “you didn’t have to like Trump to vote against Clinton”.

Maar alleen de eigen achterban naar de stembus schoppen is niet het enige wat helpt de verkiezing te winnen. Zorgen dat de kiezers van de tegenstander thuis blijven is een tweede optie. Niet gek dat bewuste kiezersonderdrukking veel voorkomt in Amerika. Miljoenen Amerikanen, waarvan veel behorend tot een minderheidsgroep, wordt het systematisch lastig gemaakt om een stem uit te brengen. Wie zich er alsnog aan waagt, moet vaak uren in de rij staan.

Verlamming

Los van dat de Amerikaanse politiek democratisch afvalt, wordt deze ook nog eens minder daadkrachtig door polarisatie. Oude presidenten als L.B. Johnson voerden grote hervormingen door als de Civil Rights Act en de Economic Opportuniy Act – Obama kwam daarentegen niet verder dan Obamacare.

Klein heeft hiervoor een verklaring. Hij legt uit dat in een groot deel van de Amerikaanse geschiedenis, politiek niet erg competitief was. Een van de partijen was een lange tijd dominant. De beste manier om als verliezende partij dan alsnog invloed te hebben, is om compromissen te sluiten en samen te werken. Hierdoor nam polarisatie af. Echter is het nu anders. Verkiezingen zijn erg competitief wat betekent dat de verliezende partij altijd oog houdt op het winnen van het volgende termijn. Daarbij komt dat de partijen door polarisatie ideologisch verder uit elkaar liggen. Samenwerken wordt dan ontmoedigd. Sterker nog: het is aantrekkelijk om alles wat de andere partij doet, te dwarsbomen. En laat er in Amerika nou net een methode bestaan om dit gemakkelijk te doen: de filibuster. Deze troefkaart bestaat al lang, maar wordt sinds 2000 exponentieel meer gebruikt. Het maakt het voor de minderheid mogelijk om met slecht 41 stemmen veel wetsvoorstellen de facto te blokkeren.

Wat krijg je als partijen worden aangemoedigd om alles te dwarsbomen wat de ander voorstelt, plus de mogelijkheid om dit zonder een meerderheid te doen? Een totale verlamming van de politiek. Geen wonder dat de Republikein Mitch McConnell graag te koop loopt met het dwarsbomen van al Obama’s plannen.

Een tikkende tijdbom

Het mag duidelijk zijn dat de huidige polarisatie in Amerika een tikkende tijdbom is. Het boek van Klein toont dat polarisatie over heel het land is verspreid en dat het zorgt voor een intensere samenleving met een verlamde politiek.

Juist omdat polarisatie afhankelijk is van zoveel verschillende factoren, is het oplossen geen makkelijke opgave. De suggesties van Klein snijden weinig hout en zorgen dat lezer met een vrij pessimistisch gevoel achterblijft. Maar er is hoop. Drie november zijn de verkiezingen. Mochten de huidige peilingen uitkomen en Joe Biden wint, is er kans dat het land meer verenigt. Hij staat bekend als een bipartisan die onder beide partijen kiezers weet aan te spreken. Het is echter nog de vraag of hij in het huidige politieke landschap de mogelijkheid krijgt om zijn plannen door te voeren. Hiervoor zou een meerderheid in de senaat – waar ook over gestemd wordt op drie november – een grote stap zijn. We zullen zien.